Corona: een stresstest voor overmachtsbepalingen

Corona: een stresstest voor overmachtsbepalingen

Omdat de overheid ongekende maatregelen heeft getroffen die diep ingrijpen in het handelsverkeer zitten ondernemers met vragen over hun contracten. Zij moeten bijvoorbeeld een bestelling leveren maar kunnen dat niet omdat het vliegverkeer stilligt, of ze zitten klem tussen leverancier en klant die beiden nakoming verlangen. Ook is denkbaar dat een contractspartij met een beroep op overmacht een opdracht intrekt. Meer dan ooit zijn overmachtsbepalingen in algemene voorwaarden en het wettelijke overmachtsbegrip van belang.

Gevolgen van overmacht

Overmacht kan een ‘escape’ zijn wanneer een partij wel wil, maar niet kan presteren. Het rechtsgevolg van overmacht is immers dat degene die zich daarop met succes beroept niet kan worden verplicht na te komen en geen schadevergoeding hoeft te betalen wegens het niet-presteren. Wel kan het contract worden ontbonden door de partij die nakoming verlangt.

Partijen kunnen zelf afspraken maken over welke situaties overmacht oplevert. Veel algemene voorwaarden kwalificeren een epidemie als overmacht, net als bijvoorbeeld een overstroming, stakingen of oorlog. Het gaat doorgaans om zaken waarop de schuldenaar geen enkele invloed kan uitoefenen. Niet voor niets spreken de Fransen in dat verband van Force Majeure en de Engelsen van een Act of God.

Overmacht in de wet

Zijn er geen algemene voorwaarden van toepassing dan rest de schuldenaar een beroep op de wet. Het Burgerlijk Wetboek bepaalt dat “een tekortkoming niet aan de schuldenaar kan worden toegerekend indien deze niet te wijten is aan zijn schuld, noch krachtens wet, rechtshandeling of in het verkeer geldende opvattingen voor zijn rekening komt.”

In 2005 heeft de rechtbank te Arnhem een epidemie aan deze overmachtsdefinitie getoetst. Het ging om een geschil tussen een pluimveehouder die eieren levert en een bedrijf dat deze laat uitbroeden. Als gevolg van de vogelpestepidemie kon de broederij niet langer afnemen want wegens een door de overheid genomen maatregel om de kippenpestepidemie in te dammen lag het bedrijf in een ingesloten gebied. De pluimveehouder vorderde nakoming van het contract, maar de broederij beriep zich op overmacht en kreeg gelijk van de rechter:

“een plotseling en onvoorzienbaar gebod ter bestrijding van de vogelpest om de bedrijfsvoering geheel stil te leggen en de aanwezige eieren en kuikens te vernietigen en een verbod om eieren en kuikens naar het bedrijf aan en af te voeren, komt krachtens verkeersopvattingen niet voor rekening van de schuldeiser die daardoor geen eieren kan afnemen (…)”

Hierbij heeft de rechtbank uitdrukkelijk laten meewegen dat haar oordeel aansluit bij de vergoedingsregeling die de overheid in het leven had geroepen, op grond waarvan broederijen aanspraak hadden op vergoeding van schade die niet voor hun rekening behoorde te blijven.

Met name dat laatste geeft houvast aan bedrijven die door de corona uitbraak worden getroffen want de overheid heeft reeds voor een groot aantal sectoren compensatieregelingen in het leven geroepen. Overigens laat de uitspraak zien dat naast een beroep op overmacht, ook een beroep op gewijzigde omstandigheden (art. 6:258 BW) en de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid (6:248 lid 2 BW) denkbaar is.

Geen vrijbrief voor overmacht

In dit voorbeeld ging het om een situatie waarin nakoming fysiek onmogelijk was als gevolg van overheidsingrijpen. Maar wat gebeurt er als uw opdrachtgever met een beroep op overmacht een reeds verstrekte opdracht intrekt terwijl u wel kunt nakomen en zelfs al kosten heeft gemaakt? Een dergelijke situatie is in deze tijd niet ondenkbaar want wegens de plotselinge onzekerheid zullen veel bedrijven geneigd zijn om lopende projecten op te schorten of te annuleren. Begrijpelijk, maar vanuit juridisch oogpunt discutabel. Overmacht is een uitzonderingssituatie en de huidige pandemie is geen vrijbrief voor het niet-nakomen van overeenkomsten.

De corona pandemie is een stresstest voor contracten en algemene voorwaarden. Heeft u als ondernemer behoefte aan een inschatting van uw rechtspositie, neemt u dan zo spoedig mogelijk contact op met ons coronateam.